گزارشی از تصمیماتی که در زمینه پایان نامه گرفته می شوند
کاربردی شدن پایان نامه ها از حرف تا عمل
در سالهای اخیر مسئولین و متخصصان بارها به لزوم کاربردی شدن پایان‌نامه‌ها و تولیدات پژوهشی تاکید کرده‌اند و مشخص شده ارائه پایان‌نامه به شیوه‌های مرسوم، با نیازهای جامعه فاصله زیادی دارد. بر همین اساس چه از سوی وزارت علوم و چه وزارت بهداشت در طول سالهای گذشته تغییرات متعددی در شرایط ارائه و دفاع از پایان نامه ها اعمال شده است.
به گزارش روابط عمومی داشگاه علم و فرهنگ به نقل از ایسنا، در سالهای گذشته به منظور کاربردی شدن پایان نامه ها تلاش های متعددی صورت گرفته و به عنوان مثال در دوره ای از سوی وزارت علوم اینگونه اعلام شد که این آمادگی وجود دارد که دانشجویان تحصیلات تکمیلی پایان نامه های خود را به سمت چند رسانه ای شدن سوق دهند.
وزارت بهداشت نیز در ماه‌های گذشته شیوه‌نامه اجرایی «ایجاد تنوع در مدل‌های پایان‌نامه دوره دکترای عمومی» را از سوی دکتر ملک‌زاده و دکتر حق‌دوست؛ معاونین تحقیقات و فناوری وقت و آموزشی وزارت بهداشت، به دانشگاه‌ها ابلاغ کرد.این شیوه‌نامه، با توجه به شرایط همه‌گیری بیماری کووید-۱۹، با استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود در مصوبه مورخ دهم آذرماه ۱۳۹۸ شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی، درخصوص پایان‌نامه‌های محصول و دانش محور تنظیم شده است و با تایید شورای آموزشی دانشگاه‌ها قابلیت اجرایی و استناد دارد.
در این شیوه‌نامه فعالیت‌های جایگزینی برای انجام پایان‌نامه دانشجویان دکترای عمومی مطرح شده که به شرح زیر است:
- فعالیت‌های جایگزین انجام کارآموزی/کارورزی داوطلبانه و مازاد بر کوریکولوم آموزشی در یک حیطه خاص علمی/ مهارتی و یا فعالیت‌های اجتماعی مرتبط با سلامت به مدت حداقل شش ماه
- کارآموزی/کارورزی داوطلبانه و مازاد بر کوریکولوم آموزشی مصوب در محل مطب، درمانگاه و مراکز بهداشتی-درمانی به مدت حداقل شش ماه
- کارآموزی/کارورزی در سازمان‌های مردم نهاد (NGO)خیریه‌های سلامت و انجمن‌های علمی به مدت حداقل شش ماه
- تدوین دفترچه یا کتاب‌های آموزشی و کاربردی ویژه مخاطبین خاص و یا عموم مردم به شکلی که جذابیت، نوآوری خاص داشته و مبتنی بر شواهد علمی تهیه شده باشند
- تدوین پورتفولیو الکترونیک و یا تدوین راهنماهای بالینی ساده در سطح دکترای عمومی در قالب سامانه‌ای و یا کاغذی
- شرکت در دوره پودمانی تعریف‌شده حضوری و یا مجازی روش‌مند پژوهش‌های بالینی، آموزش پزشکی یا موضوعات مشابه و مرتبط به رشته
- حضور و ارائه خدمت داوطلبانه به مدت حداقل شش ماه در مراکز ارائه خدمت به سالمندان و یا بیماران صعب‌العلاج و یا درمانگاه‌های پزشکی و دندان‌پزشکی
- همکاری در اجرای پایان‌نامه‌های دوره‌های دکترای تخصصی با تعریف وظیفه و مستند نمودن فعالیت‌ها به شکلی که دقیقا سهم و جایگاه کاری دانشجویان عمومی و دکترای تخصصی و حقوق معنوی ایشان روشن باشد
- فعالیت موثر در شرکت دانش‌بنیان و یا کارخانه‌ها و کارگاه‌های مرتبط حداقل به مدت شش ماه همراه با کارنامه عملکری قابل قبول و بیش از حضور یک مشاهده‌گر
همچنین در این شیوه‌نامه بیان شده است که «مراحل تصویب عنوان، نظارت بر حسن انجام، تایید نهایی و اعلام نمره همانند فرآیندهای جاری زیر نظر استاد راهنما و مشاور پایان‌نامه‌ها خواهد بود». همچنین ذکر شده است که حجم کار اصلی باید متناسب با شرایط و به گونه‌ای باشد که حداقل معادل ۲۰۰ ساعت وقت نیاز داشته باشد.
در این شیوه‌نامه به منظور حفظ ارزش پایان‌نامه‌های پژوهشی به شوراهای آموزشی دانشگاه‌ها پیشنهاد شده که برای دانشجویانی که فعالیت‌های پژوهشی خود را با فعالیت‌های پیشنهادی، تلفیق کرده‌اند و اقدام به انتشار مقاله می‌کنند، اولویت‌ها و امتیازاتی در نظر گرفته شود.
طبق آنچه در این آئین نامه آمده در حال حاضر همه‌گیری کووید-۱۹ شرایطی به وجود آورده که اجرای برخی از پروپوزال‌های تصویب‌شده، دشوار شده است. به همین دلیل در این شیوه‌نامه مطرح شده که دانشجویان می‌توانند به صورت اختیاری از موضوع قبلی خود انصراف داده و از جایگزین‌های پیشنهادی در شیوه‌نامه استفاده کنند.
همچنین اعلام شده که این شیوه‌نامه به صورت آزمایشی به مدت دو سال اجرا خواهد شد و پس از آن با استفاده از تجربیات به‌دست‌آمده و پیشنهادات، تغییرات لازم اعمال می‌شود.
البته اگرچه این شیوه نامه در ظاهر به دلیل شیوع کرونا ابلاغ شده اما حتی مهلت دو ساله ای که برای اجرای آن در نظر گرفته شده گویای آن است که با توجه به مقتضیات جامعه لازم است شیوه پرداخت به پایان نامه های تحصیلات تکمیلی دستخوش تغییراتی شود، تغییراتی که شاید شرایط شیوع کووید 19 راه را برای ایجاد آنها هموارتر کرده باشد.
در واقع همه‌گیری کووید-۱۹ و افزایش مبتلایان و مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری، نیازهای پژوهشی جدیدی در جامعه ایجاد کرده است. نیاز شدید به تولید داخلی واکسن آنفولانزای فصلی، یافتن دارو و واکسن برای بیماری نوپدید کرونا، نیاز به شیوه‌های جدید آموزش به افراد برای پیشگیری از بیماری، تحقیقات بنیادین برای روش‌های انتقال کرونا و... همگی نیازهایی جدیدی هستند که لزوم توجه بیشتر به پژوهش‌های دانشجویان علوم پزشکی را متذکر می‌شوند.
بررسی‌های علم‌سنجی پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه کووید-۱۹ در ماه‌های گذشته نشان می‌دهد که ایران با توجه به ظرفیت‌های علمی خود، می‌تواند جایگاه بهتری نسبت به جایگاه فعلی خود در تحقیقات جهانی کووید-۱۹ داشته باشد و می‌توان با توجه به نیازهای کشور این جایگاه را بهبود بخشید.
از سوی دیگر در سالهای اخیر؛ مسئولین و متخصصان بارها به لزوم کاربردی شدن پایان‌نامه‌ها و تولیدات پژوهشی تاکید کرده‌اند و مشخص شده ارائه پایان‌نامه به شیوه‌های مرسوم، پاسخ‌گوی سوالات و نیازهای جامعه نیست.
البته بررسی تجربیات قبلی نشان می‌دهد که توجه به اجرایی شدن مصوبات و بخشنامه‌ها، اهمیت بیشتری نسبت به تدوین آنها دارد و عدم اجرای صحیح آنها می‌تواند راه را برای تغییرات احتمالی آینده ببندد.
