به بهانه انتشار جدیدترین اثر عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ:

کارت پستال، یادمان زیست بوم تاریخی و اجتماعی ما

«طهران در ورقه های پستی» گام مهمی در بازتوجه به آثار معرف شاخص و شکل دهنده شهر است که به تازگی منتشر شد.

به گزارش روابط عمومی دانشگاه علم و فرهنگ مجتبی آقایی در مقدمه کتاب «طهران در ورقه های پستی» آورده است: در این کتاب تصاویری از جامعیت تهران از منظرهای گوناگون برای معرفی در گذار تاریخی سده نخست پایتختی تهران آورده شده که برای تدوین و انتشار مجموعه های پژوهشی، فرهنگی و هنری در این حوزه، نقطه عطفی به شمار می آید.

وی تاکید کرده تاکنون تهران از منظرهای متفاوت مورد مطالعه قرار گرفته و آثار و کتب متعددی پیرامون آن به چاپ رسیده است ولی آثار مزبور عموما رویکردی متنی داشته و در این بین کتاب های مصوری نیز منتشر شده اما دستمایه اصلی کتاب حاضر کارت پستال هایی است که قدمت برخی از آنها همطراز تاریخ مصور تهران بوده و از حیث موضوعی نیز هر یک بازنمایی از عناصر و اجزای شکلدهنده شهرِ در برش مقطع تاریخی خود است.

آقاییی تاکید دارد برگ هایی از یادگارهای پیشینیان ما  که مخاطب امروز را با اتمسفر و اجزای شهر و تحولات آن روزگار آشنا می کنند، آثاری که در عصر طلایی کاربردشان و زمانه خود مشابه رسانه های اجتماعی و حتی فرامرزی قدرتمند امروزی، ایفای نقش می کرده و  از دیگر سو هر یک برگی ارزشمند و مستند از حوزه های جغرافیا و عرصه های مختلف زندگی جمعی را وانمایی می کنند. 

عضو هیات علمی دانشگاه علم و فرهنگ، تصاویری از جامعه انسانی مردمانی که پیشینه و تاریخ این شهر را تشکیل می دادند و میان مردمان آن عصر دست به دست شده  را حامل پیامی کوتاه اما موثر از احوالات و جامعه زمان خود  دانسته و افزوده است: تهران یکی از مراکز مهم تدوین، انتشار و ترویج آثار مزبور بوده که  شاهد و مصداقی برای گردآوری و ساماندهی آن‌ها با هدف استفاده عموم مشاهده نشده است.

وی یادآور شده که تا پیش از دوره قاجار، مشابه کاربردها و زمینه های استفاده از کارت پستال، از قطّاعی استفاده می شد(قطّاعی هنر کاغذبری و زینت دادن آن با نقوش گل و مرغ و رنگ آمیزی بود). تا اوایل دهه 1280 شمسی نام و نشان و اثری از چاپ و نشر کارت پستال در ایران یافت نشده، اما از آن سالیان و همزمان با نقل و انتقالات پستی در جهان، این پدیده در ایران نیز رایج شد و از آن دوران تا نیمه اول حکومت رضا شاه با نام ورقه های پستی رونق داشت که از آن دوره به بعد به کارت پستال تغییر نام داد. در آن دوران بودکه تصاویر متعددی از ایران و از طریق کارت پستال به سراسر جهان ارسال شد و علاوه بر آن در میان مردم نیز به مثابه رسانه ای قدرتمند محبوبیت یافت.

ورقه های پستی از یک سو بستری برای چاپ و نشر آثار عکاسانی بود که در آن دوران با فرآیندهای پیچیده و دست و پا گیر عکاسی می کردند و به جز کارت پستال ها و معدود نشریه هایی مجالی برای انتشار نداشتند. از دیگر سو چاپ و نشر کارت پستال برای برخی ناشران که در این امر جدیت داشتند، کسب و کاری پر رونق تلقی می شد و از حیث اجتماعی نیز صاحب رسانه ای ذی نفوذ قلمداد می شدند. طبعا با توجه به کارکردها و تاثیر چند وجهی،  این پدیده از سوی مردم و مخاطبان نیز با اقبال روبه رو شده به طوری که تا اواخر دوره حکومت پهلوی اول کمتر خانه ای از کارت پستال خالی بود. از این رو کارت پستال های آن دوران از جنبه های متعدد و مختلفی ارزشمند به شمار می آیند به نحوی که هر یک از آنها را می توان با رویکردهای گوناگون مورد مداقه و مطالعه قرار داد.

آقایی، تنوع موضوعی تصاویر کارت پستال های آن دوران را واجد ظرفیت های زیبا شناختی، انسان و مردم شناسی، رخداد شناسی،سبک شناسی و ساختار شناسی های متنوعی دانسته که نسبت به کارت پستال های متاخر -که صرفا دیدنی ها و یا زیبایی ها و احتمالا مظاهر تمدنی جدید را به نمایش می گذارند- فراتر می روند.

آقایی افزوده است: کارکردها وتاثیر عکس هایی که به صورت کارت پستال منتشر می شدند بر جریان های اجتماعی آن دوران بر هیچ محققی پوشیده نیست، تا بدانجا که اگر آغاز و نزج جنبش مشروطه در ایران را متاثر از به تصویر کشیدن و انتشار رخدادهای آن از طریق رسانه کارت پستال بدانیم بی راه نرفته ایم. بسیاری از تصاویر منتشر شده در قالب کارت پستال های آن دوره برای بیننده های حتی متخصص امروزین حیرت آور و سوال برانگیز بوده و انگیزه و کارکرد چاپ و انتشار و توجیه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وسیاسی آنها را با سوال های مهمی مواجهه می سازد.

کارت پستال ها و به ویژه نسل گذشته آن‌ها را به اختصار می توان یادمان های زیست بوم تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر ملتی به شمار آورده و مورد توجه قرار داد. هر چند که در کشورمان این منابع ارزشمند و مستند تاریخی و اجتماعی به نحوی که شایسته گنجینه های ملی باشد مورد توجه قرار نگرفته اما امید می رود که انتشار این کتاب مطلعی باشد در این مسیر.

وی در ادامه می نویسد که منابع و اطلاعات جلدهای تکمیلی آن که شامل این اسناد در دوره پهلوی و پس از انقلاب اسلامی است و هر یک قابلیت یک کتاب مستقل مشابه را دارد گردآوری و تدوین شده است که انشاالله به زودی منتشر شده و در مجموع یک دوره 3 جلدی فاخری را برای تاریخ، فرهنگ و هنر این کشور به یادگار بگذارد.

آقایی تاکید دارد که متاسفانه به دلیل کم توجهی به این اسناد و عدم وجود آرشیو و یا بانکی متمرکز و جامع در کشور از یک سو و از بین رفتن و یا خارج ساختن بسیاری از این ورقه ها از کشور، دسترسی و تهیه آن‌ها را با مشکلات پیچیده و پرهزینه مواجهه ساخته است ولی ناگفته پیداست در این مسیر و برای گردآوری هر برگ از آثار این مجموعه تلاش های بسیاری صورت گرفته و بر این باوریم که آنچه فراهم شده است «نمی است از یمی».

وی در پایان با تاکید بر این که هر برگ از این دفتر، می تواند دستمایه معتبری برای پژوهش ها و کاربردهای متنوع فرهنگی، اجتماعی، هنری و دیگر حوزه های پژوهشی قرار بگیرد؛ اظهار امیدواری کرده که این کتاب از سوی مدیران، دانش پژوهان، محققین و مطلعین مورد استقبال و نقد قرار بگیرد.